Πρόσκληση για συμμετοχή στην ειρήνη: Αναδρομική έκθεση της Γιόκο Όνο στο Βερολίνο

Καλλιτεχνικές επανερμηνείες και συλλογικές προσπάθειες για την ειρήνη

Στη Neue Nationalgalerie, έως τις 14 Σεπτεμβρίου, φιλοξενούνται τα έργα της Γιόκο Όνο, μιας καλλιτέχνιδας με πρωτοποριακή καριέρα αφιερωμένη στην ειρήνη και την ανθρωπότητα. Η έκθεση αυτή προτρέπει τους επισκέπτες να μην περιοριστούν σε μια απλή παρατήρηση, αλλά να συμμετάσχουν ενεργά, αφενός σωματικά και αφετέρου νοητικά. Ξεκινώντας από ατομικές δράσεις, οι επιμέρους προσπάθειες αναπτύσσονται σε ευρύτερες συλλογικές ενέργειες, αναδεικνύοντας τη μεταμορφωτική δύναμη της τέχνης για την ειρηνική αλλαγή και την οικοδόμηση ενός καλύτερου κόσμου. Οι θεματολογίες που πραγματεύεται η Όνο περιλαμβάνουν διαδικασίες όπως η επούλωση, ο καθαρισμός, η αποκατάσταση, η επιθυμία και η φαντασία.

Η έκθεση συνδυάζεται με την έρευνα YOKO ONO: MUSIC OF THE MIND, η οποία θα είναι διαθέσιμη στο Martin Gropius Bau μέχρι τις 31 Αυγούστου 2025. Επιπλέον, στο Neue Berliner Kunstverein (n.b.k.) εκτίθεται το έργο της TOUCH.

Ευκαιρίες συμμετοχής και αυτο-αναστοχασμού

Προτού εισέλθουν στην έκθεση, οι επισκέπτες προσκαλούνται να συμμετάσχουν σε μια στιγμή αυτο-αναστοχασμού μέσα από το Cleaning Piece (1996). Σωρός από πέτρες τους καλεί να σκεφτούν τις προσωπικές τους χαρές και λύπες. Η Όνο έχει δημιουργήσει πολλές εκδοχές του Cleaning Piece, με την третьa εκδοχή, Cleaning Piece III (1966), να καθοδηγεί τους συμμετέχοντες στο γυάλισμα ενός κομματιού ορείχαλκου, μια πρωτογενή αναζήτηση του μετασχηματισμού μέσω της ενεργητικής συμμετοχής.

Στη συνέχεια, οι επισκέπτες καλούνται να ακολουθήσουν οδηγίες για να δημιουργήσουν χάρτινους γερανούς για την ειρήνη, με την παράδοση της χιλιόσημης δημιουργίας χάρτινων γερανών να είναι γνωστή στην Ιαπωνία ως senbazuru. Αυτή η παράδοση προορίζεται να εκφράσει επιθυμίες συχνά σχετικές με την ειρηνική κατάληξη, την υγεία ή την ελπίδα. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60, η Όνο είχε πάθος να διδάξει το οριγκάμι σε πανεπιστήμια και πολιτιστικά ιδρύματα της Νέας Υόρκης, όπως η Japan Society.

Δράσεις επιδιόρθωσης και συλλογικής θεραπείας

Στο δυναμικό έργο Mend Piece, οι επισκέπτες συμμετέχουν σε μια διαδικασία «επισκευής», συγχωνεύοντας σπασμένα κεραμικά φλιτζάνια και «επιδιορθώνοντας με σοφία και αγάπη». Το έργο αρχικά παρουσιάστηκε ως Mending Piece I το 1966 και ενσωματώνει την έννοια της ημιτελούς τέχνης, όπου οι επισκέπτες ολοκληρώνουν το έργο μέσω της συμμετοχής τους. Η Όνο, ως κύρια φυσιογνωμία της εννοιολογικής τέχνης και του Fluxus, χρησιμοποιεί οδηγίες για να ενθαρρύνει την αλληλεπίδραση, τη συνεργασία και την ενδοσκόπηση. Το Mend Piece αντλεί έμπνευση από την ιαπωνική παράδοση του kintsugi, που επιδιορθώνει σπασμένα κεραμικά με χρυσό ή ασήμι, αγκαλιάζοντας τις ρωγμές ως μέρος της ιστορίας ενός αντικειμένου.

Η θεραπεία εδώ γίνεται ένα ισχυρό σύμβολο, τόσο προσωπικό όσο και συλλογικό, ενισχύοντας τη διαδικασία αποκατάστασης μέσω της τέχνης. Η κεντρική εγκατάσταση της έκθεσης, Play It By Trust (1966/1991), περιλαμβάνει ένα μεγάλο τραπέζι σκακιού όπου μέχρι και 20 παίκτες συμμετέχουν στην πρόκληση να παίξουν με όλα τα λευκά πιόνια. Η δράση αυτή απογυμνώνει τους συμμετέχοντες από τις οπτικές αντιπαλότητες, ενθαρρύνοντας το διάλογο και τη συνεργασία.

Επιρροές και μηνύματα της τέχνης της Γιόκο Όνο

Στο SKY / WATER (1999), οι θεατές καλούνται να πάρουν ένα κομμάτι από ένα παζλ που απεικονίζει τον ουρανό, προχωρώντας στο επόμενο τμήμα που προβάλλει έργα αφιερωμένα στην ειρηνική αναζήτηση. Ο ουρανός αποτελεί κεντρικό στοιχείο στη δουλειά της Όνο, που βρήκε παρηγοριά στην απεραντοσύνη του, ενώ βιώνοντας τις φρίκες του πολέμου στο Τόκιο ως παιδί.

Δημιουργώντας το περίφημο Bed-In for Peace το 1969 στο Άμστερνταμ, μαζί με τον Τζον Λένον, προσκάλεσαν δημοσιογράφους στη σουίτα του ξενοδοχείου τους για μια εβδομάδα διαμονής στο κρεβάτι, προωθώντας τον διάλογο σχετικά με τη μη βίαιη αντίσταση. Η αντίληψη ότι οι μέσοι και οι διασημότητες μπορούν να γίνουν αγωνιστές αποτυπώθηκε σ’ αυτή τη δράση, καθιστώντας την τέχνη μέσο κοινωνικής δικαιοσύνης.

Συναρπαστική είναι και η δυναμική του έργου σχετικά με τις διαφημίσεις στις εφημερίδες που ξεκίνησε με το War is Over! If you want it το 1969. Η Όνο, σε συνεργασία με τον Λένον, χρησιμοποίησε τα μέσα μαζικής ενημέρωσης για να διάσπειρει ένα ισχυρό μήνυμα ειρήνης σε δώδεκα πόλεις παγκοσμίως, προσεγγίζοντας εκατομμύρια άτομα. Αντί να χρησιμοποιήσει παραδοσιακές διαμαρτυρίες, χρησιμοποίησε τη γλώσσα της διαφήμισης ώστε να αμφισβητήσει την αντίληψη του κοινού για τον πόλεμο.

Μέσα από τη διαδικασία αυτή, η Όνο κατάφερε να στείλει ένα φωνητικό μήνυμα ειρηνικής ευαισθητοποίησης, προτρέποντας το κοινό να αναλάβει ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση του κόσμου τους.

Η αέναη δέσμευση για την ειρήνη

Στην έκθεση προβάλλεται και το τραγούδι της Όνο Hiroshima Sky Is Always Blue (1995), αφιερωμένο στα 50 χρόνια από την καταστροφή της Χιροσίμα. Η ζωτική αυτή εμπειρία διαμόρφωσε τη δέσμευσή της για μια παγκόσμια ειρήνη. Προ-sτην είσοδο της Neue Nationalgalerie, το Wish Tree (1996) καλεί τους επισκέπτες να γράψουν ευχές, που στη συνέχεια συλλέγονται και μεταφέρονται στο Imagine Peace Tower (2007) στη Ισλανδία, ως μνημείο του αγώνα της για την παγκόσμια ειρήνη.

Γνωριμία με τη Γιόκο Όνο

Η Γιόκο Όνο (γενν. 1933, Τόκιο) είναι αναγνωρισμένη καλλιτέχνης που αμφισβητεί τις παραδοσιακές αντιλήψεις σχετικά με την τέχνη και τον κόσμο. Με διακρίσεις σε διάφορους τομείς, όπως ο κινηματογράφος και οι εικαστικές τέχνες, η Όνο μετέβη στη Νέα Υόρκη το 1953 για σπουδές. Από εκεί προχώρησε να αναπτύξει την τέχνη της με επίκεντρο τη συμμετοχή του κοινού. Κατά τη διάρκεια της καριέρας της έχει δημιουργήσει πλήθος έργων και δράσεων που αντικατοπτρίζουν τη δέσμευσή της για κοινωνική δικαιοσύνη και ειρήνη.

Η πλούσια θεματολογία και η συμμετοχική προσέγγιση της Όνο συνεχίζουν να κινητοποιούν και να εμπνέουν το κοινό αναφορικά με σημαντικά κοινωνικά θέματα, προβάλλοντας την ικανότητα της τέχνης να διεγείρει συναισθήματα, σκέψεις και να προκαλεί ενεργό συμμετοχή.