Μαίρη Χατζηνικολή: Δίνοντας Φωνή στην Αμίλητη Γη

Η Μαίρη Χατζηνικολή – Σαραφιανού (1928-2020) γεννήθηκε στην Αθήνα και είναι μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της ελληνικής τέχνης. Σπούδασε ζωγραφική στο εργαστήρι του Πάνου Σαραφιανού, καθώς και στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με τον Αντρέα Γεωργιάδη, από όπου αποφοίτησε το 1953 με έπαινο. Η επιτυχία της συνεχίζεται με υποτροφία του ΙΚΥ, που της επέτρεψε να σπουδάσει στην Academia di Belle Arti της Ρώμης από το 1956 έως το 1958 και να συνεχίσει τις σπουδές της στο Centro CALAL της Ρώμης μέχρι το 1959. Η πρώτη και μοναδική ατομική της έκθεση πραγματοποιήθηκε το 1961 με τίτλο «Νέες Μορφές», καθώς δεν είχε ποτέ προσωπική προβολή ως μέλημα. Συμμετείχε σε πολλές Πανελλήνιες και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, αποκομίζοντας πλήθος διακρίσεων. Παράλληλα, συμμετείχε ενεργά σε αγωνιστικές κινητοποιήσεις των εικαστικών καλλιτεχνών, αναλαμβάνοντας ηγετικούς ρόλους όπως Αντιπρόεδρος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος και της Ένωσης Πτυχιούχων ΑΣΚΤ, καθώς και του Οργανισμού για τα Πνευματικά Δικαιώματα. Ο σκοπός της ήταν να προωθήσει τα εργασιακά δικαιώματα του καλλιτεχνικού κλάδου.

Η βιογραφία της επισημαίνει μια πρωτοπόρο και οραματική καλλιτέχνιδα του σύγχρονου πολιτισμού, των έργων της οποίας η αξία και η σημασία παραμένουν επίκαιρες και ζωντανές. Ποιες είναι, όμως, οι πτυχές που διατηρούν την τέχνη της Μαίρης Χατζηνικολή επίκαιρη σήμερα;

Αποκρυσταλλώνοντας την Ανθρώπινη Μορφή

Από την εποχή των πρώιμων ζωγραφικών της έργων, τα οποία μπορείτε να συναντήσετε στον πρώτο όροφο του μουσείου, η Μαίρη Χατζηνικολή διείσδυσε στα βάθη της ανθρώπινης ύπαρξης με μια ψυχαναλυτική προσήλωση. Τα πορτρέτα της δεν είναι απλώς φωτορεαλιστικά, αλλά συνάμα ανοίκια και ανατρεπτικά. Η αναπαραστατική τους δυναμική θυμίζει τον Gerhard Richter και μας επιτρέπει να βυθιστούμε σε μια μοναδική εμπειρία, όπου τα πρόσωπα δεν κοιτούν τον θεατή κατάματα, αλλά ψιθυρίζουν τις ιστορίες τους σε μια αίσθηση αυθεντικότητας. Αυτή η εμπειρία δημιουργεί για τον θεατή την αίσθηση ότι γίνεται μέρος της συνομιλίας των μορφών, όπως αν ήσαν ήρωες ενός οπτικού ηχητικού τοπίου που εξελίσσεται στο σήμερα.

Το οπτικό κραδασμό που προκαλούν οι μορφές της είναι τόσο ισχυρός, που όταν ο θεατής εξέρχεται από την αίθουσα, μοιάζει σαν να φεύγει με το δικό του πορτρέτο. Η καλλιτέχνιδα αποχαιρετά τους θεατές με την αυτοπροσωπογραφία της, κραδαίνοντας το πινέλο της μπροστά από τα φουγάρα ενός εργοστασίου, τονίζοντας την επαγγελματική της ταυτότητα ως δημιουργού.

Όταν το Φως Γίνεται Πηλός

Η φυσική μετάβαση της Χατζηνικολή στις τρεις διαστάσεις είναι εξίσου εντυπωσιακή. Στις επιτοίχιες κεραμικές πλάκες, ανακαλύπτει στον πηλό έναν πιο γόνιμο χώρο από τον καμβά, για να παρακολουθήσει την περιπέτεια της ύλης προς την αποϋλοποίηση του πνεύματος. Ο πηλός, και αργότερα η πορσελάνη, δεν είναι απλώς υλικά για εκείνη, αλλά ζωντανές ουσίες που εκπροσωπούν την αλληλεπίδραση φωτός και σάρκας. Με τα δημιουργικά της χέρια, η Χατζηνικολή προτείνει μια μοναδική επαφή του φωτός με τη γη, εξ ου και το θαύμα της διαφάνειας και της αντανάκλασης της ψυχής συμβαίνει βιολογικά, σχεδόν μαγικά.

Διάφωτα: Η Τεχνική ως Ποιητική

Μέσα από έναν ατέρμονο πειραματισμό, η Χατζηνικολή προσεγγίζει τον άνθρωπο που προσπαθεί να αποδράσει από τις γήινες δεσμεύσεις, με έντονες αναφορές στους σκλάβους του Michelangelo, καθώς και στη σειρά των παλίμψηστων Μυκηνών. Οι μορφές της δεν στέκονται απλώς πάνω στην επιφάνεια, αλλά αναδύονται μέσα από το χώμα, συμμετέχοντας σε ένα παιχνίδι φωτός και σκιάς. Η πορσελάνη, απόλυτη και εύθραυστη, δημιουργεί μια ατμόσφαιρα όπου η κάθε ανάγλυφη κίνηση μοιάζει να αποτυπώνει ανάσες της ανθρώπινης ύπαρξης, μέσα από λεπτοδουλεμένα σχήματα που αποτυπώνουν την αγωνία και την ομορφιά της ζωής.

Η χρήση του σχεδίου πάνω στην επιφάνεια πριν από την ψησινότητα είναι εκφραστική και δημιουργική, προσεγγίζοντας τις παραδόσεις των μεσαιωνικών χειρογράφων, γεμάτες αλληγορίες. Η τέχνη της Χατζηνικολή δεν περιορίζεται στην εγκυρότητα της γραμμής, αλλά απογειώνει την συναισθηματική φορτία της ανθρώπινης εμπειρίας, πέρα από την εμφάνιση και τον κόσμο. Χρώματα ζωντανά καθώς και βαθιά στοιχεία συγκρούονται για να αναδείξουν μια δραματικότητα που αναδεικνύει την ανθρώπινη φύση στη διαρκή της αναζήτηση για ελευθερία.

Μέσω της υπομονής και της λεπτοδουλεμένης απόδοσης της πραγματικότητας, η Χατζηνικολή δημιουργεί μια ατμόσφαιρα που προσδιορίζει την μοναδικότητα της τέχνης της. Η διαφάνεια της πορσελάνης δεν είναι απλώς αισθητική, αλλά συνάμα προσοχή στην λεπτομέρεια και στην ανθρώπινη ψυχή.

Η μαγεία της τέχνης της Χατζηνικολή ολοκληρώνεται όταν το φως αρχίζει να αγγίζει την πορσελάνη. Τότε, οι μορφές αποκτούν βάθος και σκιά, ζωντανεύοντας από την αλληλεπίδραση με το χρόνο και τον χώρο, και ολοκληρώνοντας έτσι το κύκλο της δημιουργίας.

Αυτή η εναλλαγή φωτός και σκότους γέρνει προς την κατεύθυνση του εφήμερου, τονίζοντας την αδυναμία της ομορφιάς και την εύθραυστη φύση της πραγματικότητας. Στη διάφωτη πορσελάνινη προσωπογραφία του συζύγου της, του αφηρημένου εξπρεσιονιστή Πάνου Σαραφιανού, αποτυπώνεται αυτή η αιώνια ευθραυστότητα της ομορφιάς, καθώς τα μάτια του εκφράζουν μια απέραντη αγάπη.

Δημιουργώντας Μνημεία Ομορφιάς

Η τέχνη της Μαίρης Χατζηνικολή μας καλεί να εμπλακούμε με την ανθρώπινη εμπειρία και να αναλογιστούμε τη δική μας ύπαρξη. Μέσα από έργα με διαφωτιστικά νοήματα και συναισθηματικές επιπτώσεις, μας προσφέρει μια ανησυχητική ματιά στην μεταμόρφωση του φως και της ύλης. Κάθε δημιουργία της γίνεται ένα μνημείο της ομορφιάς και της τραγικότητας της ανθρώπινης φύσης, καθώς και της αναγκαστικής ευθραυστότητας που χαρακτηρίζει την ύπαρξή μας.

Η τέχνη της Χατζηνικολή δεν είναι απλώς μια στατική αναπαράσταση της ζωής. Είναι μια ζωντανή πόλη διαλόγου και ερωτημάτων, που λειτουργεί ως καθρέπτης των κοσμοθεωριών και των συναισθημάτων μας, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να ερμηνεύσουμε τον κόσμο μέσα από τις δικές μας προσωπικές αντιλήψεις.